Het normale geweld

Philippe Hellebois
 
 
Een patiënt die opgenomen was in de psychiatrie, vertelde me onlangs, toen hij zijn geschiedenis overschouwde, dat hij lange tijd “een normaal delinquentje” was geweest! Een parel van een uitspraak vond ik dat, omdat ze goed illustreert waarover het gaat wanneer men het over de norm heeft: over wat alledaags, gangbaar en gebruikelijk is – wat ver weg ligt van de deugdzame betekenis die we er in deze huidige bewogen tijden aan toeschrijven, namelijk die van evenwicht, gezondheid, van “alles gaat goed”. De norm is de facto vooreerst een gemiddelde dat wijst op iets dat voor een meerderheid van de gevallen geldt, het midden van een Gausscurve of nog, de grijze zone tussen twee uitersten. Het gebruik van die term, binnen de statistiek en onder invloed van de Angelsaksische sociologen, is van recente datum, dateert van het einde van de 19e eeuw. Die term bestond nochtans al bij de Grieken, maar die gebruikten hem alleen in een technische context: het gnomon, namelijk dat wat dienst doet als regel, destijds verwijzend naar het instrument dat de hoogte van de zon mat. Voor hen, ongetwijfeld te intellectueel voor ons maar niettemin toch onweerlegbaar democratisch, had de wijze niets te maken met de norm.
 
Menigeen op deze aarde kan er prat op gaan normaal te zijn: de misdadiger, de zieke, de student, de professor, de echtgenoot, de echtgenote, de huismoeder, en ga zo maar door… Maar niet de minister en de psychoanalyticus! Deze eigenschap past niet bij de minister, of hij nu premier is of niet, want aan hem wordt er gevraagd om zich van de kudde te onderscheiden, het is te zeggen om ideeën te hebben, verantwoordelijkheid te nemen, kortom geen grijze muis te zijn. Voor de psychoanalyticus is het nog erger. Een doorslaggevend onderdeel van zijn opleiding bestaat er namelijk in dat hij in de loop van een eigen analyse iets isoleert, datgene wat zijn extreme singulariteit uitmaakt, datgene in hem wat hem met geen ander vergelijkbaar maakt. Zijn analyse zal zelfs zijn eerste praktische vorming zijn, een vorming die hem ervan verzekert dat hij een authentiek reële raakt – want hoe kan hij immers weten wat een symptoom is, als hij niet eerst zijn eigen symptoom langs alle kanten heeft bekeken? En het is pas daarna dat hij het symptoom van de analysant op de juiste manier zal kunnen onthalen. De psychoanalyticus spreekt dus maar vertrekkend vanuit wat hij zelf heeft ervaren, en dit is zowel zijn beperking als zijn onvergelijkelijke waarde. Hij moet dus kiezen: of hij wordt normaal, of hij wordt psychoanalyticus ... En dat is nog niet alles, want bovendien zal er aan hem gevraagd worden om voor de rest van zijn dagen te lezen, te studeren, te schrijven, en dit terwijl hij zijn onbewuste blijvend in het oog moet houden! De psychoanalyse werkt op de absolute singulariteit van het sprekend wezen dat de mens is, en als dusdanig situeert ze zich in een particuliere zone van het weten. Deze zone is niet strijdig met de wetenschap of de universiteit, maar ligt daaraan voorbij. Om het nog anders te zeggen: we bereiken het universele niet via dezelfde wegen, onze wegen lopen doorheen de singulariteit van elkeen.
 
Zal de wet op de psychotherapie die nu wordt voorbereid, toestaan dat de uitzonderingen, zij die met niemand anders te vergelijken zijn, de ‘verstrooidelingen’, verder blijven leven? Helaas, driewerf helaas, voortaan zal het een kwestie van overleven zijn! Vanaf de 'memorie van toelichting' valt de nacht, koud, duister, en ronduit onrustwekkend. Want, ze verkondigt onmiddellijk met stelligheid – en beroept zich hierbij op een wetenschap die sterk sciëntistische accenten heeft – dat “de psychotherapie geen beroep op zich is”. Ook al herkennen we ons uiteraard niet in die benaming van psychotherapie, toch vrezen we dat het afschaffen van haar bestaansrecht met één enkele pennentrek, weinig goeds voorspelt. Voor ons lijkt het zelfs buitensporig, extreem geweld te zijn, een geweld dat onvermijdelijk doet denken aan de beroemde uitdrukking van de grote Hannah Arendt: de banaliteit van het kwaad. De stap van het normale naar het kwade is vlug gezet.
 

Volg ons op

#